Bánh chưng, văn hoá ẩm thực  

                                                                        Đăng sức khỏe và dời sống

Câu đố dân gian “Trong trắng ngoài xanh, xung quang giồng hành, giữa thả lợn” bao gồm cả nội dung bên trong và hình thức bên ngoài của một chiếc bánh chưng. Bánh chưng được làm bằng gạo nếp thơm ngon, nhân bằng đỗ xanh đãi vỏ và thịt mỡ lợn, có thêm hành củ, hạt tiêu làm gia vị. Một số vùng gói bánh “tét”, nguyên liệu bánh tét thực chất cũng như nguyên liệu bánh chưng, “khác tên vì khác cách làm,/ Cũng là nếp trắng đậu xanh đó mà” (ca dao).

         

                                                                                                                             Bánh chưng được gói bằng lá dong  và buộc chặt bằng lạt dang. Dong là một loại cây thảo chủ yếu trên rừng, lá to và rộng, không độc hại, có khả năng như chất phụ gia, vừa bảo quản chống thiu vừa giữ mầu xanh của bánh. Bánh chưng được luộc kỹ, rền, mềm và thơm, ai cũng thích ăn; từ các cụ tuổi 80 răng rụng, đến các cháu trẻ thơ răng sữa; từ dân nghèo đến người giầu sang trên khắp mọi miền đều thích ăn bánh chưng. Bánh chưng không của riêng ai (!). Gói bánh chưng là một nghệ thuật, phải vuông, góc ra góc, cạnh ra cạnh. “Góc bánh chưng” đã trở thành thuât ngữ dân gian chỉ những cái gì chính xác, “nên tôi phải hỏi, ra góc bánh chưng”(Tú Mỡ). Thợ mộc, thợ đạc điền khi đo đặc thường hay dùng thuật ngữ này. Ngày nay trong bóng đá các bình luận viên cũng hay gọi góc cầu môn như thế.

          Luộc bánh chưng cũng rất kỳ công­, luộc trong khoảng 5 canh (12tiếng đồng hhồ), lửa luôn luôn phải cháy đều, nước luôn luôn phải ngập bánh và sôi đều, củi cũng cần phải chọn  củi ngon không bị ô uế.

          Gói bánh chưng vào dịp tết nguyên đán là phong tục truyền thống đẹp của dân ta. Ngày tết gia đình nào không có bánh chưng coi như không có tết và sẽ xảy ra cảnh “vợ kêu con khóc”. Những ngày giáp tết, nhà nhà gói bánh chưng, người người đi chợ mua lá dong; một góc chợ tết thưòng bán lá dong và lạt dang. Bánh chưng xanh cùng với “cây nêu, tràng pháo, thịt mỡ dưa hành, câu đối đỏ” làm cho không khí tết vui, nhôn nhịp hẳn lên. Ngày nay cây nêu, tràng pháo có thể mất đi theo năm tháng, nhưng dưa hành, thịt mỡ,  bánh chưng thì vẫn gắn liền với tết, không thể thiếu được trong ngày tết, là dư vị trong suốt cả tháng giêng ăn chơi.

Có lẽ trên thế giới, thế gian này chỉ có dân tộc Việt Nam gói bánh chưng. Bánh chưng, một trong những biểu tượng văn hoá lâu đời nhất của dân tộc Viêt Nam. Bánh chưng, tượng chưng đất vuông, cùng với bánh dày tương trưng cho trời tròn trở thành truyền thuyết lịch sử dân tộc.  Truyện truyền kỳ “Bánh Chưng bánh Dày” kể rằng: “Liêu Lang con trai vua Hùng được truyền ngôi nhờ tự tay làm ra bánh chưng và bánh dày thơm ngon, đậm đà hương vị đồng quê, dâng kính lên vua cha ngày tết”. Đêm giao thừa, đêm trừ tịch huyền bí, cả nhà ngồi quanh nồi bánh chưng chờ đón giao thừa, ông bà thường kể cho các cháu nghe sự tích “Bánh Chưng Bánh Dày”.

Bánh chưng thấm sâu vào ngóc ngách tâm hồn người Việt Nam, đi vào truyền thuyết, vào ca dao tục ngữ, trở thành những tứ thơ đậm đà tính trữ tình, chắp cánh cho thơ ca bay bổng: “Lạt này gói bánh chưng xanh/ Cho mai lấy trúc, cho anh lấy nàng” .

Bánh chưng hương vị đồng quê thân thương đã vượt qua biên giới, vượt qua trùng dương để có ở nhiều nơi trên thế giới, ở Nga, ở Đông Âu, ở Pháp…. Gần đây ở bang California (Mỹ) cũng đã thông qua luật bánh chưng người Việt, đó là “bánh chưng được phép dự trữ bày bán trong nhiệt độ thông thường, trong khi các loại thức ăn khác phải để trong nhiệt độ dưới 5^oC hoặc cao hơn 63^oC” (Tuổi trẻ-9/10/06). Bánh chưng đã làm day dứt những người xa quê hương đất nước, kể cà những người vong bản, mỗi khi tết đến. Bánh chưng là một trong ”Mười hai thương nhớ” (Vũ Bằng) của người  sống ở đất khách quê người.

Ngày nay, người ta vẫn ăn nhiều bánh chưng, không chỉ ngày tết mà trong cả các ngày lễ hội, tiệc cưới, ma chay… Bánh chưng vẫn đang sống cùng năm tháng, vẫn là món ẩm thực rất văn hoá của nền văn minh lâu đời đất Việt. Nhưng đáng buồn thay, bánh chưng đã và đang mất đi những tinh hoa vốn có mà tổ tiên ta để lại. Người ta đang biến hoá bánh chưng thành hàng hoá đơn thuần, sản xuất theo dây truyền có nhiều công đoạn, trong đó người chuyên gói, người chuyên luộc, người chuyên vận chuyển, người chuyên bán… Chưa hết, để có lợi nhuận cao, họ đã làm cho bánh chưng biến dạng, bị bóp méo cả “hồn lẫn xác”, thêm vào nhân bánh đủ thứ để hấp dẫn như lạp sường, hạt sen, ngũ vị thập cẩm,…, ngoài vỏ kết thêm lá dừa và giấy màu sặc sỡ, để rồi tuyên truyền quảng cáo.

Nhân đây xin cung cấp một tin thứ thiệt! Để bánh chưng chín nhanh, kịp bán chạy trong những ngày giáp tết, người luộc bánh chưng đã cho vào nồi bánh đang luộc những chiếc pin đèn thối để bánh chưng chóng nhừ (khoảng 4-5 tiếng). Tin này đã xuất hiện hàng chục năm nay, các cơ quan chức năng cũng đã vào cuộc, nhưng vẫn chưa thấy khẳng định, vẫn là tin đồn đại. Mặc dù chưa bắt tận tay, nhưng lại rất thật, vì chính những người  làm công đoạn chuyên luộc bánh đã tự bạch  với lý do để giữ màu xanh của bánh. Không hiểu chất oxít kẽm trong pin độc hại đến mức độ nào, nggoài ra còn chất độc nào khác nữa, gây bệnh gì…nhưng chắc làm cho bánh chưng kém hương vị. Nhiều người biết tin sợ không mua bánh chưng và quay trở lại tự gói, tự luộc theo truyền thống, vừa vui tết bánh chưng vừa an toàn, không độc hại.

Hậu duệ vua Hùng ngày nay, chúng ta, thế hệ con cháu đang giữ gìn và phát huy truyền thống văn hoá tốt đẹp, quyết không để mai một, hoặc bóp méo, nhất là vua tổ Hùng Vương được UNESCO công nhận là văn hoá phi vật thể, trong đó có “văn hoá ẩm thực bánh chưng”, vốn đã có từ bốn ngàn năm văn hiến để bánh chưng sống mãi với dân tộc, và trở thành thương hiệu ẩm thực thế gian.

 Vua tổ Hùng Vương được UNESCO công nhận là văn hoá phi vật thể, bánh chưng sẽ là ẩm thực vô giá./.

                                                    Nguyễn Văn Chất

                                         Mail: nv_ chat2006@yahoo,com